11 Αυγ Η ιστορία της νοηματικής γλώσσας
Πως οι μοναχοί βοήθησαν στην εφεύρεση της νοηματικής γλώσσας
Όρκοι σιωπής και ουμανιστικές αντιλήψεις οδήγησαν τους Ευρωπαίους κληρικούς να δημιουργήσουν νέες επικοινωνιακές μεθόδους για τα άτομα με κώφωση πριν από 500 χρόνια.
Ως γνωστόν, η Black- Light είναι μια επιχείρηση που αποτελείται κυρίως από τυφλούς εργαζομένους και υλοποιεί υπηρεσίες με γνώμονα τις ανάγκες των τυφλών ατόμων. Αυτό όμως, σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει πως το πεδίο των ενδιαφερόντων της περιορίζεται σε όσα αφορούν την οπτική αναπηρία. Θεωρήσαμε το παρακάτω άρθρο που σχετίζεται με την ακουστική αναπηρία πολύ ενδιαφέρον και για αυτό το λόγο το μεταφράσαμε για εσάς.
Για εκατομμύρια χρόνια, τα άτομα με ακουστική αναπηρία βίωναν την περιθωριοποίηση εξαιτίας της αντίληψης ότι η γλώσσα δύναται να διδαχθεί μονάχα μέσω του προφορικού λόγου. Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης, για παράδειγμα, αξίωνε ότι “Οι άνδρες που είναι κωφοί, είναι επίσης σε όλες τις περιπτώσεις και ανόητοι”. Σύμφωνα με τον ρωμαϊκό νόμο, όλοι οι άνθρωποι που είχαν γεννηθεί κωφοί δεν είχαν δικαίωμα να υπογράψουν διαθήκη, καθότι “θεωρούνταν ότι δεν αντιλαμβάνονταν τίποτα, διότι δεν είναι δυνατόν να έχουν μπορέσει να μάθουν να διαβάζουν ή να γράφουν”.
Η αντίδραση ενάντια σε αυτή την προκατάληψη ξεκίνησε κατά την περίοδο της Αναγέννησης. Ο πρώτος άνθρωπος στον οποίο αποδίδεται η δημιουργία μιας επίσημης νοηματικής γλώσσας για τα άτομα με ακουστική αναπηρία, ήταν ο Pedro Ponce de Léon, ένας Ισπανός Βενεδικτίνος μοναχός του 16ου αιώνα. Η ιδέα του για την χρήση της νοηματικής δεν αποτέλεσε -ακριβώς- μια εντελώς καινούργια ιδέα. Οι αυτόχθονες Αμερικανοί χρησιμοποιούσαν ήδη από παλαιότερα χειρονομίες ώστε να επικοινωνήσουν με άλλες φυλές αλλά και για να διευκολύνουν το εμπόριο με τους Ευρωπαίους. Επίσης, οι Βενεδικτίνοι μοναχοί έκαναν σήματα με τα χέρια τους με σκοπό να μεταφέρουν μηνύματα για όσο κρατούσαν οι όρκοι σιωπής τους. (Δείτε επίσης: New device translates brain activity into speech. Here’s how.)
Σπάζοντας την σιωπή
Εμπνευσμένος από την προαναφερθείσα πρακτική, ο Ponce de Léon προσάρμοσε τις χειρονομίες που χρησιμοποιούνταν στο μοναστήρι του με σκοπό να δημιουργήσει μια μέθοδο διδασκαλίας για την επικοινωνία ατόμων με κώφωση, ανοίγοντας τον δρόμο για την δημιουργία συστημάτων που τώρα χρησιμοποιούνται σε ολόκληρο τον κόσμο.
Χρησιμοποιώντας ως βάση την δουλειά του Ponce de Léon, ένα άλλος Ισπανός κληρικός, ιερέας και γλωσσολόγος, ο Juan Pablo Bonet, συνέχισε να εξερευνά νέες μεθόδους επικοινωνίας. Ο Bonet άσκησε έντονη κριτική σε ορισμένες “βάρβαρες” μεθόδους οι οποίες είχαν χρησιμοποιηθεί με σκοπό να εξαναγκάσουν τα κωφά άτομα να μιλήσουν: “Ορισμένες φορές, τους έβαζαν σε βαρέλια, μέσα στα οποία η φωνή αντηχεί και δημιουργεί αντίλαλο. Αυτές οι βίαιες πρακτικές δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση ορθό τρόπο αντιμετώπισης.”
Το 1620 εξέδωσε το πρώτο διασωθέν έργο που πραγματευόταν την εκπαίδευση των ατόμων με ακουστική αναπηρία. Ο Bonet υποστήριξε ότι τα κωφά άτομα μαθαίνουν να προφέρουν λέξεις και προοδευτικά, μαθαίνουν να κατασκευάζουν φράσεις με νόημα. Το πρώτο βήμα σε αυτή την διαδικασία αποτέλεσε αυτό που ο ίδιος αποκάλεσε “νοηματική αλφάβητο”, ένα σύστημα που χρησιμοποιούσε το δεξί χέρι ώστε να λαμβάνει την μορφή σχημάτων που αντιπροσώπευαν κάθε γράμμα. Αυτό το αλφάβητο, που φέρει εξαιρετικές ομοιότητες με το σημερινό νοηματικό αλφάβητο, βασιζόταν στην χαρακτική Aretina , ένα σύστημα μουσικής σημειογραφίας, το οποίο δημιουργήθηκε από τον Guido Aretinus, έναν Ιταλό μοναχό του Μεσαίωνα, με σκοπό να βοηθήσει τους τενόρους να παίζουν prima vista. Το κωφό άτομο μάθαινε να συνδέει κάθε γράμμα της αλφαβήτου με έναν φωνητικό ήχο. Η προσέγγιση του Bonet συνδύασε την καθαρά προφορική επικοινωνία -την χρήση, δηλαδή, των ήχων προς επικοινωνία- με την νοηματική. Το σύστημα αυτό βέβαια, είχε διάφορα θέματα, ειδικά κατά την εκμάθηση λέξεων για θεωρητικούς όρους ή ασαφείς λεκτικές μορφές, όπως τους συνδέσμους.
Το 1755, ο Γάλλος καθολικός ιερέας Charles-Michel de L’Épée, εγκαθίδρυσε μια πιο εμπεριστατωμένη μέθοδο για την εκπαίδευση των κωφών ατόμων, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση του πρώτου δημόσιου σχολείου για κωφά παιδιά, το Εθνικό Ινστιτούτο για Κωφούς και Άλαλους στο Παρίσι. Μαθητές απ’ όλη την Γαλλία έκαναν εγγραφή στο συγκεκριμένο ίδρυμα, ο καθένας “φέρνοντας” μαζί του τα ιδιαίτερα νοήματα με τα οποία επικοινωνούσαν στο σπίτι τους. Ο Épée προσάρμοσε αυτά τα στοιχεία, προσθέτοντας και ο ίδιος την δική του νοηματική αλφάβητο, δημιουργώντας έτσι ένα λεξικό της νοηματικής. Επιμένοντας στο ζήτημα ότι η νοηματική γλώσσα έπρεπε να είναι πλήρης, το σύστημά του ήταν αρκετά περίπλοκο ώστε να εκφράζει προθέσεις, συνδέσμους και άλλα γραμματικά στοιχεία. Ο Épée έγινε γνωστός ως ο πατέρας των κωφών για την ίδρυση 21 σχολείων αλλά και για το συνολικό του έργο.
Η τυποποιημένη νοηματική γλώσσα του Épée γρήγορα εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη και έφτασε μέχρι και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1814, ο Thomas Hopkins Gallaudet, ένας ιερέας από το Connecticut, ο οποίος ήθελε να διδάξει τον εννιάχρονο, κωφό γείτονα του ώστε να επικοινωνεί, πήγε στην Γαλλία με σκοπό να εκπαιδευτεί υπό τον “διάδοχο” του Épée, τον Abbé Sicard. Τρία χρόνια αργότερα, ο Gallaudet ίδρυσε το Αμερικανικό Σχολείο για Κωφούς στην γενέτειρά του, την πόλη Hartford. Μαθητές από όλα τα μήκη και τα πλάτη των Ηνωμένων Πολιτειών πήγαν εκεί, και, όπως ακριβώς συνέβη και με το σχολείο του Épée, εμπλούτισαν την νοηματική γλώσσα με τις δικές τους ιδιαίτερες χειρονομίες. Η Αμερικανική Νοηματική Γλώσσα αποτελεί ένα αμάγαλμα αυτών ακριβώς των χειρονομιών σε συνδυασμό με εκείνων της Γαλλικής Νοηματικής Γλώσσας.
Εξαιτίας της ανάπτυξης επίσημων νοηματικών γλωσσών, τα άτομα με ακουστική αναπηρία δύνανται πλέον να έχουν πρόσβαση σε όλη την ποικιλία των ομιλούντων γλωσσών.
Τα διάφορα συστήματα νοηματικής που υπάρχουν στην σύγχρονη κοινωνία έχουν διαφορετικούς κανόνες για την προφορά, την σειρά των λέξεων και την γραμματική. Νέες οπτικές γλώσσες παρέχουν πλέον την δυνατότητα να εκφραστούν σε αυτές ακόμη και τοπικοί διάλεκτοι, ώστε να αποτυπώνεται η πολυπλοκότητα και η πλούσια φύση τους.